Factores de risco

Non todas as persoas presentan o mesmo risco de desenvolver adicción ás Novas Tecnoloxías, no desenvolvemento das mesmas conflúen moitos factores. Que podemos clasificalos en factores persoais, familiares e sociais.

Persoais

Algunhas persoas son máis proclives que outras ao desenvolvemento de adicciones. De feito, cun acceso sinxelo e unha disponibilidad ampla ás Novas Tecnoloxías, tan só unha parte da poboación presenta problemas de adicción. As variables persoais xogan un importante papel, entendendo por tales aquelas características de personalidade que demostraron aumentar a vulnerabilidade cara á adicción, como a impulsividad, a disforia, a intolerancia a estímulos displacenteiros físicos ou psíquicos, a procura incesante de novas sensacións e unha ineficaz forma de afrontar os problemas.

Polas súas características evolutivas, os comportamentos dos/das adolescentes están orientados á procura de riscos e límites, a fin de establecer pola súa propia experiencia que pode facerse e que non. A necesidade do/da adolescente de sentirse especial pode levarlle a crer que é invulnerable e omnipotente, polo que non sufrirá as consecuencias dos riscos aos que se expón. Esta distorsión, que pode darse en calquera grupo de idade, acentúase especialmente na adolescencia temprana, entre os 12 e os 15 anos. Todas estas características da adolescencia prodúcense a unha idade na que o uso das Novas Tecnoloxías faise intenso. Internet, as redes sociais, os móbiles ou videoxogos convértense en acenos de identidade para o mozo/a, a forma habitual de empregar o seu lecer, a canle máis importante para conseguir información para as súas tarefas escolares ou o medio estrela para relacionarse cos seus amigos/as. Todo este caudal de información e de relacións chégalle ao/a adolescente nun período no que “desconecta” dos seus país/nais, esixe privacidad e autonomía e se rebela ante o control.

Por todo iso, a adolescencia supón un factor de risco ante o uso das Novas Tecnoloxías.

Familiares

En ocasións danse complicadas dinámicas familiares onde os horarios laborais de ambos país/nais fan que os nenos/as pasen moitas horas sos. Este tempo malgastase en consumir de forma indiscriminada contidos a través das Novas Tecnoloxías que, en moitas ocasións, son inapropiados para os/as menores.

Sociais

Os medios de comunicación e as Novas Tecnoloxías adquiriron un importante papel socializador. A través destes medios, o/a menor recibe a influencia de miles de mensaxes auditivos e visuales que van modelando poderosamente a súa forma de pensar, sentir e manifestarse. Non en balde, os/as menores -máis a medida que van crecendo-, invisten moito tempo diante do televisor ou navegando por Internet. Si é complicado controlar as mensaxes que os nosos fillos/as reciben a través da televisión, moito máis ardua faise a tarefa de filtrar a información que lles chega a través de Internet.

Factores de protección

A familia ten, ante calquera problema, o potencial preventivo máis importante de entre todos os axentes que inflúen nos adolescentes.

O papel dos pais/nais, aínda que debe combinarse co dos centros educativos e doutras institucións, é fundamental e insubstituíble. A familia pode reducir os factores de risco e aumentar, por tanto, a protección dos mozos/as no que respecta o problema das adicciones e en moitos outros. Para elo é importante desenvolver:

• Habilidades de comunicación: A comunicación familiar permite un adecuado clima de convivencia. Dialogar non só é falar, senón tamén saber escoitar.
• Normas e límites: Que os país/nais establezan normas e límites é básico na educación dos fillos/as. Os/as menores necesitan ser guiados polos adultos para aprender a realizar aquilo que desexan do xeito máis adecuado. Por tanto, é importante fixarlles unhas normas de comportamento e uns límites claros e precisos.
• O exemplo dado os fillos: Na familia prodúcese de forma natural un dos procesos máis importantes da aprendizaxe: a chamada aprendizaxe por modelado. O comportamento dos país/nais é observado polos seus fillos/as, que aprenden e incorporan novas formas de comportarse ao observar o que outras persoas fan, en especial aquelas persoas de relevancia para eles. Por iso, os proxenitores deben ofrecer o modelo de conduta e actitude que desexan ver nos seus fillos/as. En definitiva, trátase de educar con coherencia. Si un neno/a observa que o seu pai/nai fala polo seu teléfono móbil en calquera parte e momento, é probable que comece a utilizalo da mesma xeito e que ata esixa o seu “dereito” a facelo.
• Alternativas de lecer e tempo libre: O tempo libre é un momento de aprendizaxe a través de actividades gratificantes. Por esta razón, os país/nais debemos ensinar aos fillos a gestionar o seu descanso e entretenimiento de forma adecuada, ofertandolles todas as posibilidades de lecer ao noso alcance e motivarlles para que se impliquen nelas. Os/as adolescentes están nunha etapa formativa e madurativa que require a práctica de múltiples actividades para desenvolver habilidades e destrezas necesarias para a vida adulta. Non é o mesmo que un mozo/a quede cos seus amigos/as e se váian un intre ao parque a dar unha volta e charlar, que pasar a tarde falando con eles a través de Internet. Para aprender a comunicarnos é necesario relacionarnos directamente coas persoas; si só falamos a través das ferramentas tecnolóxicas é probable que, a longo prazo, carezamos de habilidades básicas para a comunicación tales como aprender a manexar os silencios, adoptar unha postura correcta, manter o contacto visual, interpretar a linguaxe non verbal da outra persoa ou emitir os sinais non verbales adecuadas.

Os/as menores, deben aprender e desenvolver unha serie de habilidades e destrezas que lles permitan relacionarse de forma adecuada coa súa contorna.

Habilidades que actúan como factores de protección

A autoestima

A valoración que a persoa fai de si mesma, das súas calidades e características máis significativas, conforma a autoestima, un alicerce básico sobre o que se cimenta a personalidade dun individuo desde a infancia e que resulta válido como un dos mellores indicadores do axuste psicolóxico na idade adulta. A familia é o lugar ideal para que os fillos/as poidan formar e consolidar unha autoestima firme. Para isto, é importante que os país/nais permitamos aos nosos fillos/as asumir responsabilidades, cometer erros e poder rectificalos así como aceptar e expoñer críticas de xeito constructiva. Ademais, unha tarefa fundamental dos país/nais é manifestar aos nosos fillos/as o amor que sentimos cara a eles/elas. Para lograr todo isto, como país/nais, debemos ter en conta a importancia dunha serie de aspectos, entre eles os seguintes:

• Escoita activa: sen facer nin xuizos nin criticas.
• Linguaxe positivo: contruir en lugar de criticar e condenar.
• Reforzo positivo: fixarse non positivo
• Ofertar alternativas de comportamentos e actitudes desexables e correctas.
• Favorecer a autonomía persoal

A idea de cada un acerca de si mesmo está en constante cambio, en función das súas vivencias. Durante a adolescencia, a autoestima experimenta moitas variacións, debidas en gran parte aos cambios evolutivos inherentes a esta etapa vital. A medida que os/as adolescentes gañan autonomía, liberdade, responsabilidade, e aceptan o seu novo aspecto físico, os seus niveis de autoestima increméntanse. Unha baixa autoestima pode producir sentimentos de inferioridad, dor, angustia, ansiedade, culpa ou impotencia. Estes sentimentos xerarán no rapaz/a timidez, descenso da súa creatividade, condutas agresivas ou de illamento, podendo ata chegar a desenvolver problemas de depresión, anorexia, abuso de drogas ou das Novas Tecnoloxías, entre outros.

Pola contra, unha boa autoestima fai sentirse ao neno/a con capacidade para realizar tarefas novas, non será tan influenciable, defenderá os seus puntos de vista ante os demais de forma asertiva, terá unha boa relación con eles/elas, sendo responsable das súas palabras e actos, e confiará nas súas capacidades. O mellor que podemos facer é conversar co/ca adolescente, coñecelo/a e estar ao tanto do que lle preocupa, facéndolle ver que todos somos distintos e que os erros son normais, incluso algo que nos axuda a superarnos como persoas.

• Acepta e valora ao teu fillo/a polo que é, sendo realista, aceptando o bo e o mellorable, sen que o agarimo que se lle dá dependa do que faga.
• Respecta a súa individualidade como persoa, os seus tempos, a súa forma de pensar e de sentir.
• Corrixe os seus defectos con agarimo, de forma positiva, sen insultar nin culpabilizar, mostrándolle que o erróneo é a conduta, non el/ela.
• Reforza as condutas positivas con frases simples como “que ben o fixeches”. O afecto e a aprobación teñen moito máis valor que os premios materiais.
• Dá ao teu fillo/a responsabilidades adaptadas á súa capacidade, sentirase útil e capacitado/a.
• Pon límites claros e consistentes do que pode e debe facer.

A asertividade

Denomínase asertividade á capacidade de defender os propios intereses e dereitos sen atropelar nin ferir os dos demais. A persoa asertiva coñece os seus dereitos e os dos demais, respéctaos e faise respectar e, ante un conflito, expón os seus intereses sen impoñelos.

Ante unha situación de conflito pódense sinalar tres formas básicas de actuar:

Estilo agresivo	Estilo pasivo	Estilo asertivo
As persoas agresivas para exercer control sobre si mesmas, ou pedir permiso, fan uso da forza física, psicolóxica e/ou emocional, non tendo en conta os sentimentos nin os dereitos dos demais. Teñen poucos amigos/as Tratan de humillar aos demais. Volume de voz elevado, pouco contacto ocular, insultos e ameazas.	As persoas pasivas ceden ante os desexos ou presións dos demais. Teñen baixo nivel de contacto social, inhibición e pouca popularidade. O seu volume de voz é baixo, o contacto ocular huidizo e a fala pouco fluída. Teñen sentimentos de inferioridad, ansiedade, timidez, apocamiento, illamento.	As persoas asertivas defenden os seus propios intereses e dereitos como os dos demais. Saben escoitar, establecer límites, expresarse de xeito directo e honestamente pero non acusadora, aceptan os sentimentos dos demais. Manteñen un óptimo contacto visual. Creen en si mesmos/as e nos/nas demais. Negocian, dialogan, resolven problemas.

As habilidades sociais

Todas as persoas necesitamos unha serie de habilidades para relacionarnos adecuadamente cos demais. As habilidades sociais son comportamentos complexos que implican o manexo de aspectos de comunicación verbais e non verbais. Unha persoa habilidosa socialmente é capaz de manexar ambos aspectos nas súas relacións con outras persoas. Entre estas habilidades están: observar o que sucede nunha situación, escoitar e obter información das situacións, expoñer opinións e ideas, utilizar habilidades de engranaje (iniciar e poñer fin a unha conversación, dar e tomar quenda para falar, expresar atención e comprensión, corroborar), utilizar rutinas sociais (saúdos, formas de concertar citas), entre outras.

As habilidades sociais básicas son:

• Facer e aceptar cumpridos.
• Facer e rexeitar peticións.
• Expresar desagrado ou desgusto xustificado.
• Aceptar as queixas ou críticas dos/das demais.
• Iniciar, manter e finalizar conversacións.
• Expresar opinións persoais e/ou defender os propios dereitos.
• Desculparse ou admitir ignorancia.

As habilidades sociais, como calquera outra habilidade, pódense aprender. A infancia e a adolescencia son dous periodos claves para que as persoas aprendan a relacionarse socialmente de forma adecuada, por iso, os país/nais debemos estar moi atentos ao comportamento social dos nosos fillos/as. A aprendizaxe deste tipo de habilidades prodúcese inicialmente na familia, onde os nenos/as observan e imitan as condutas dos seus país/nais e/ou irmáns.

Para facilitar a adquisición e o correcto desenvolvemento das habilidades sociais é convinte:

• Ofrecer un modelo adecuado de comunicación e relación cos/cas demais, sendo exemplo de respecto e asertividade.
• Valorar os aspectos positivos: intentar minimizar o uso da recriminación para corrixir os déficits de habilidades sociais. Ser moi positivo ante os logros por pequenos que estes sexan.
• Permitir a adopción de distintos puntos de vista.
• Proporcionar e favorecer situacións que faciliten o desenvolvemento e aprendizaxe de habilidades sociais.

A solución de problemas

Un problema é unha situación da vida para a que non dispoñemos dunha resposta adecuada. Resolvelo, polo tanto, consiste en buscar a solución máis correcta nesa encrucillada. As persoas aprendemos desde pequenas a superar as nosas dificultades a través das indicacións e consellos dos demais, así como da propia experiencia. O papel dos país/nais neste proceso é clave, xa que os nenos/as, desde moi pequenos/as, observan como os adultos actúan ante os conflitos e enfróntanse a eles, así como os resultados que logran. Si os nosos fillos/as ven como analizamos o problema, suscitamos diversas solucións válidas e creativas, e finalmente somos capaces de superalo, imitarán esta forma de actuar e aprenderán estratexias eficaces de solución. Si, pola contra, observan que nos poñemos nerviosos/as ou nos enfurecemos, evitando ou ignorando as dificultades, repetirán estas condutas inadecuadas para afrontar as súas.

Para lograr unha adecuada solución dos problemas, é útil aplicar unha técnica que consta das seguintes fases:

• Definir o problema con todos os seus componentes
• Ordenar os obxectivos a conseguir segundo a súa importancia
• Deseñar as posibles solucións, tendo en conta as súas consecuencias (tanto positivas como negativas)
• Planificar a súa posta en marcha
• Puntuar as solucións e elixir a solución que se considere mellor
• Valorar posteriormente os resultados

Definilo problema dunha forma moi precisa permítenos obter toda a información necesaria, de modo que podamos responder ás seguintes cuestións: Que sucede?, Onde ocorre?, Cando?, Como?, Quen está implicado?, Que quero lograr?

• Que sucede? O meu fillo/a xoga demasiado tempo á consola, e isto está facendo que deixe de lado os seus estudos?
• Onde? Na casa. Só xoga á consola no salón de casa? De cando en cando vai a casa dos seus amigos/as a xogar?
• Cando? Os días de diario só xoga un intre pola tardes, pero os fins de semana pásase a tarde enteira? Hai sábados que ata xoga un pouco pola mañá?
• Como?, Xoga case sempre só? Noto que cando xoga está alterado/a, nervioso/a, inquedo/a? Adóitase enfadar cando perde unha partida ou cando lle dicimos que deixe de xogar?
• Quen está implicado? O principal implicado é él/ela, pero nós como país/nais tamén o estamos. Sentímosnos preocupados e creemos que temos que facer algo para solucionar este problema.
• Que quero lograr? Axudar ao meu fillo/a a comprender que pasa demasiado tempo xogando e que isto está afectando ao seu rendemento escolar. Negociar con el un horario de xogo para evitar o descontrol.
• Estar pendente de que cumpre co seu horario de estudo para que poida recuperar os suspensos.