As relacións afectivas achegan seguridade e melloran a nosa calidade de vida pero tamén derivan en problemas cando existen distintos intereses ou puntos de vista. Os conflitos poden resultar dolorosos e complicados de afrontar porque xeran emocións negativas intensas. Nestas situacións, a maioría dos adultos sabemos que é necesario empregar estratexias (escoitar as demandas do outro, expresar as nosas, dialogar) para tratar de atopar unha solución pacífica que satisfaga a ambas as partes. Aínda que ás veces cústenos amornar os nervios e aproximarnos á postura do outro/a, xamais nos expomos losquear ou pegar unha losqueada, insultar ou ameazar cun castigo á nosa parella, amigos/as, compañeiros/as de traballo ou empregados nun negocio se fan algo que nos molesta, se o seu comportamento parécenos irritante. Se es capaz de controlarche nestes casos, por que non co teu fillo ou filla?.

Os conflitos cos nosos seres máis próximos son probas de resistencia que nos axudan a coñecernos mellor a nós mesmos e aos nosos achegados. Se conseguimos solucionalos dunha maneira non violenta, permiten estreitar os lazos desa relación afectiva, xa que indicará que o amor que nos une está por encima das adversidades, o egoísmo,os malos entendidos ou o orgullo. Todos os implicados deben ser conscientes do seu parte de responsabilidade no problema e ter vontade de resolvelo. Se algún membro non ten interese ou as súas emocións impídenlle estar aberto a buscar unha solución, non será posible chegar a conciliar posturas. Tamén é necesario saber cando é o momento idóneo para intervir. Se estamos moi enfadados ou tensos con alguén, non é útil sentarnos a falar nese momento, xa que é moi probable que o noso malestar aumente e bloquéese a comunicación.

Claves para solucionar os conflitos

Solucionar problemas de maneira pacífica esixe un exercicio de autocrítica, de explorar as nosas motivacións e debilidades e de honestidade connosco mesmos e co outro. Require despregar ferramentas de comunicación útiles como:

• Escoita activa. Tratar de entender o que o outro/a quere dicirche aínda que non compartas o seu punto de vista.
• Porse no seu lugar. É importante que mostres empatía, que se note que queres entenderlo/a. Manter un clima de respecto e cordialidade. Xamais empregues actitudes agresivas como insultos, reproches ou ameazas: extreman as posturas das persoas enfrontadas e crean un clima moi desfavorable.
• Negociar. Hai que buscar saídas ao problema e, seguramente, todos teredes que ceder en algo e asumir compromisos.

Non se poden xustificar as respostas violentas pensando que son inherentes á nosa natureza e que por iso son inevitables. Reaccionar de maneira violenta é a vía máis rápida e fácil, pero non a única posible se contamos con alternativas ou ferramentas para manexar a frustración que experimentamos ante os problemas e buscamos solucións eficaces para resolvelos.

Mitos contrarios á parentalidad positiva

• Cos nenos pequenos non se pode dialogar porque non entenden, por iso a losqueada é o máis efectivo

Os órganos que interveñen na fala, ao nacer, non están preparados para funcionar aínda pero o cerebro "emocional" do bebé xa procesa estímulos deste tipo. Antes de adquirir a capacidade de expresarse ou entender totalmente a linguaxe falada (a partir dos 36 meses o seu entendemento é case total), captan perfectamente a intencionalidade da mensaxe que lle transmites a través dos códigos de comunicación non verbais: os xestos, as expresións faciais e o ton da voz dos seus pais. O neno ou a nena poden comprender se fas un esforzo para adaptar a túa linguaxe e as túas mensaxes e establecer un diálogo con el.

• A losqueada non é violento e aos nenos/as esquéceselles enseguida

A losqueada, tirón de pelo, zarandeo, o insulto, a ameaza, avergoñarlle ante outros/as polo seu comportamento, dicirlle que deixarás de quererlle porque non fai o que queres, son as tácticas máis comúns que algúns adultos empregan para educar aos nenos e as nenas cando non dispoñen de ferramentas de comunicación adecuadas e tampouco se pairan a pensar no impacto que isto terá no desenvolvemento das súas emocións. Imaxina que a túa parella, amigos/as, familiares ou compañeiros de traballo actúan desta maneira contigo cada vez que te equivocas ou fas algo do que non poidas sentirche orgulloso.

Os nosos sentimentos non difiren moito dos que experimentan os nenos e as nenas, salvo en algo moi importante: nós sabemos onde está o límite do que é real e o que non. Na idade adulta dispomos de ferramentas para manexar a humillación, a tristeza, a dor e a rabia ao longo da nosa vida, mentres que un neno ou nena non dispón desta autoprotección. Ademais, o cerebro procesa e xestiona emocións primarias: medo, alegría, tristeza ou ira desde que nacemos. A experiencia das emocións vividas xera asociacións, pegadas ou memorias implícitas de gran carga emocional. Estas pegadas, mesmo cando se xeran na idade máis temperá, influirán na forma na que cada individuo vive as emocións, a súa tendencia a experimentar un tipo de emoción ou na forma de reaccionar ante ela.

• A min pegáronme de pequeno e non teño ningún trauma

Non podemos saber como seriamos se nos educaron doutra forma. Talvez, ao longo de nosa propia infancia recibimos moito amor, pero tamén nos levamos algún azoute, losqueada, insulto ou desaprobación humillante por parte dos nosos pais/nais e isto non nos pareza algo malo nin traumático. Pero non debemos asumircomo natural a convivencia de amor e violencia. Sempre podemos facelo mellor e máis aínda aproveitando o coñecemento recompilado nestas últimas décadas sobre modelos efectivos de crianza de acordo ao desenvolvemento emocional e cognitivo dos nenos/as.

• Cando un neno sae “torcido”, o azoute é a única maneira de corrixir

Quenes xustifican o uso do castigo físico cos nenos adoitan pensar que o neno/as "non entende a linguaxe" ou "o neno/a é incapaz de pensar en por si". O normal con este razoamento é usar o sistema de premios e castigos (a ameaza, o insulto ou losqueada) porque segundo este enfoque, os nenos ou as nenas, do mesmo xeito que as mascotas, non teñen outra forma de entender. Esta actitude reflicte a falta de coñecemento dos nenos/as, da súa evolución e desenvolvemento, das súas capacidades e emocións. É tamén o resultado de certa prepotencia ante os nenos/as, falta de respecto e empatía e carencia de habilidades ou ferramentas por parte do adulto.

• Unha losqueada a tempo evita males maiores

O neno e a nena, en torno ao ano, empeza a desprazarse en por si e necesita explorar o mundo que lle rodea, tocalo todo, pero atópase ante moitos perigos dos que non é consciente. Nestes casos, xustifícase a utilidade da losqueada porque interrompe a intención do neno cara ao obxecto ou acto perigoso, baseándose na asociación negativa: tocar ou facer é igual a susto ou dor. O neno ou a nena necesita experimentar mediante o ensaio-erro, probar e coñecer mediante os sentidos, para que as súas capacidades intelectuais desenvólvanse. Evitar este impulso castigando é contraditorio e, na maioría das ocasións, inútil porque o interese por coñecer a súa contorna é máis potente que a ameaza do castigo.

É responsabilidade do adulto fomentar a curiosidade innata do bebé e ao mesmo tempo evitar exposicións a posibles danos: non deixar produtos químicos, medicamentos ou obxectos punzantes ao seu alcance; pór protectores nos enchufes; ter coidado con electrodomésticos acesos. É moi importante que esteas sempre vixiante desde a distancia, pero tamén que lle permitas desenvolver a súa autonomía mentres realiza as súas incursións e exploracións.

Alternativas á losqueada, berro, ameaza: é posible e ti podes!

Ser pai ou nai non é unha tarefa nada fácil e a maioría tenta facelo o mellor posible evitando patróns da súa propia crianza cos que non está de acordo, ou mesmo repetíndoos ante o seu asombro. Antes de nada, calma. O feito de que esteas a ler sobre este tema indica que algo che remove por dentro, que tes inquietude por mellorar como pai ou nai e sobre todo, que queres ao teu fillo ou filla e esperas que sexa feliz ao teu lado.

O neno ou a nena entende a dor e a humillación que provoca a losqueada ou o insulto e asóciao a que se non acata as ordes, castígaselle desta maneira. Con todo, o castigo físico demostrouse que non é eficaz e, o que é peor aínda, o neno aprende que amor e violencia poden ir da man, que cando son máis forte podo exercer o poder sobre outro para impor a miña vontade, que a inmediatez da forza é máis útil á opción do diálogo e o establecemento de límites. É verdade que a opción do diálogo e o establecemento de límites require máis esforzo, tempo e dedicación, pero os resultados son moi positivos: non vas tentalo?.

Para empezar, temos que caer na conta de que tanto educar con autoritarismo (aquí mando eu), como con demasiada permisividade (deixando que o neno ou a nena faga e desfaga á súa antollo ou comprándolles todo o que queren para que nos deixen en paz), ten consecuencias prexudiciais para eles, para a familia e para o conxunto da sociedade.

O estilo autoritario trata de ensinar con límites impostos polo medo, sen espazos para razoar, dialogar e entender. O permisivo desenténdese de dar pautas e de ensinar o que é correcto e o que non, de respectar os dereitos doutros e os propios. Un, prepara cidadáns sumisos ou agresivos, persoas ás que non se lles ensina a razoar, a cuestionar ou a ter criterio propio. O outro, contribúe a crear ciudadanos egoístas, que mostran baixas doses de empatía e falta de solidariedade ou respecto polo ben común.

Existe un camiño alternativo: a educación asertiva, que parte de comprender que os nosos fillos/as son persoas singulares, con cualidades propias, distintas ás nosas. Respectar o seu ritmo, o seu proceso evolutivo e actuar en consecuencia, proporcionándolles amor, seguridade e autoestima, e guiándolles con normas e límites, son as bases desta proposta de crianza. O presente dos nenos forxa o futuro da súa personalidade e dos seus códigos de conduta cando cheguen á idade adulta.

O neno ou a nena ten moita curiosidade e gran capacidade de aprender. Absorben como esponxas os nosos xestos, muletillas, forma de falar e tamén a nosa forma de resolver os problemas. Non podemos esixir nin esperar que os nosos fillos/as se comporten de maneira diferente a como o facemos nós, somos os seus guías e referentes, tanto no bo, como no malo. Podemos ofrecerlles o mellor exemplo coa maneira en que lles educamos, guiámoslles e protexemos: con respecto, diálogo e confianza mutua.

Normas e límites: como e cando

A maioría das persoas sente certa resistencia cara ás normas impostas, aquelas que se deciden sen ter en conta a súa opinión. Pola contra, cando a xente participa activamente nunha decisión ou nunha norma que lles afecta senten máis motivados a cumprila. Os adultos debemos guiar este proceso e tratar de chegar a acordos xustos para nós e para os nenos. Isto non é o mesmo que deixar ao neno impor a súa vontade, pero as normas pódense discutir e acordar :

• Todos os membros da familia deben ter claro que as normas se establecen porque son útiles para a convivencia familiar, o ben común (axudar nas tarefas da casa, non estragar os mobles) ou individual (hora de aseo e ir á cama, facer os deberes).
• As normas deben ter un motivo e ir acompañada dunha explicación clara, tanto para o adulto, como para o neno. Debes utilizar unha linguaxe sinxela e adaptada á idade do neno ou a nena. É necesario asegurarse de que comprenden tanto a norma (que hai ou que non hai que facer) como o porqué.
• As normas deben estar adaptadas á idade do neno ou a nena e hai que ensinarlles como facer para cumprilas. É necesario supervisar e tomar precaucións se algunhas tarefas impostas implican riscos para eles.
• A partir dos 5 ou 6 anos pódense dialogar e pactar as normas e límites. Facerlles participar no establecemento de normas e límites estimula a capacidade de decisión dos nenos, failles sentirse importantes e facilita o seu desenvolvemento social e o sentido da responsabilidade. Ademais aumenta a súa dispoñibilidade e motivación para cumprir os acordos.
• É necesario elixir un bo momento para establecer as normas. Non é útil pór normas cando estea entretido con outras cousas (xogando, vendo a tele) ou cando estea enfadado ou nervioso. Tampouco debes facelo cando ti mesmo esteas nervioso, canso ou enfadado.
• As normas deben establecerse nun ambiente de agarimo e interese polo neno ou a nena. Se nun momento de nervios gritas ao teu fillo ou filla sen explicar ben o que debía facer, pedirlle desculpas e dicirlle que non volverás facelo é unha boa maneira de guiarlle mediante o teu exemplo. Se llo explicas ben e es consistente, o neno ou a nena pode entender que pos normas e límites porque lle queres.
• As normas non deben ser excesivas. Cando o neno ou a nena ten moitas normas, posiblemente non poida cumprilas todas e senta presionado. Necesitan ter tempo para descansar e xogar, pois é imprescindible para o seu desenvolvemento, ademais dun dereito da infancia. Ofrécelle alternativas ás limitacións ou prohibicións, os nenos non poden desenvolverse nun ambiente no que todo está prohibido.

Sancións

A todos/as nos custa cumprir determinadas normas por comodidade ou propio interese; aos nenos tamén. Para axudarlle a autorregular o seu comportamento e controlar as súas emocións, ademais de marcar límites, podes aplicar sancións se decide saltarse as normas. Pero non todo vale:

• As sancións deben ser claras e predicibles. O neno ou a nena debe saber previamente que consecuencias leva o incumprimento das normas. Por exemplo, non facelas tarefas escolares levará que durante o fin de semana non poderá ver a TV.
• As sancións deben ser proporcionadas, non prolongarse no tempo e ter un sentido reparador do dano causado. Con frecuencia pénsase que se os castigos ?desbasten? serán máis efectivos e garantirase que non se repita certa conduta. Pero cando se castigaa os nenos de maneira dolorosa (un golpe, berros, insultos) provocamos culpabilidade, tristeza ou rabia. Estes sentimentos non lles permiten reflexionar sobre o dano causado, nin lles mostran unha alternativa para reparar o seu erro. Por exemplo, unha nena que golpea ao seu irmán pode ser sancionada facendo que axude a curar a ferida e despois que axude ao seu irmán nalgunha tarefa que a ela non lle agrade, ou facerlle un favor especial. Isto permite que a nena que agrediu senta mellor por axudar a quen magoou, en lugar de bloquearse ou porse á defensiva se o adulto grítalle, ponlle en ridículo ou lle dá unha losqueada.
• Débense aplicar inmediatamente e de maneira consistente. Nas familias con dous proxenitores, é importante que ambos estean de acordo tanto nas normas como nas sancións, no seu contido e duración. Se non respectan entre eles as decisions que adoptan, o neno non tomará en serio ás súas figuras de autoridade. Se todo queda na ameaza, a sanción perde o seu valor educativo, corrector e os nenos aprenden que saírse coa súa é máis rendible que asumir responsabilidades.
• As sancións deben establecerse e aplicarse cando todos esteamos serenos e os pais podamos mostrar e manter unha actitude tranquila pero firme.